Nhưng năm nay, lụt, lũ trở nên bất thường, ở toàn miền Trung và cả một phần miền Nam.
Miền Trung thì năm nay hết sức kinh hoàng.
Huế, xứ nổi tiếng cũng với lụt, lũ nhưng năm nay khi nước lên tới bốn lần trong một thời gian ngắn thì đúng là kinh hoàng.
Dân xứ này có kinh nghiệm sống chung với lũ, lụt khi ngay cách làm nhà, họ có hẳn cái phần để có thể để đồ và cả người khi cần, leo lên, tránh nước. Nên nước vào nước ra nhiều người vẫn sống khỏe. Ấy là những căn nhà rường có phần gác sát mái, gọi là cái rầm thượng, hoặc cái tra.
Cái rầm thượng, cái tra chính là nơi để bà con xứ này sống chung với nước khi lụt hay lũ.
Thế mà năm nay, Huế thất thủ, đủ biết với kinh nghiệm trăm năm như thế, nhưng giờ cũng vẫn thua... nước.
Rồi tới các tỉnh thành Nam Trung bộ, từ Đà Nẵng tới tận Lâm Đồng, có Ninh Thuận cũ, là cái nơi mà lâu nay có Phan Rang, nơi quanh năm nắng nóng hầm hập với cát trắng, nơi lâu nay được mệnh danh: nóng như rang, gió như phang (nói chệch từ Phan), giờ cũng... lút bum, dân cũng leo mái nhà kêu cứu.
Và tất nhiên rồi, hết sức đau thương.
Riêng tỉnh Gia Lai, nơi tôi sống, thì theo thống kê sơ bộ, chỉ riêng cơn bão Kalmaegi gây ra ở Gia Lai trước đó, thiệt hại đã lên đến hơn 5.000 tỷ đồng, chưa kể cái "lũ vớt" mấy hôm nay, nó "ngâm nước" hầu như toàn bộ khu Gia Lai dưới, tức Bình Định cũ.
Mà cơn lũ sau bão mới kinh.
Những bản tin khiến ta nghẹn thắt: xuyên đêm cứu người. Những tiếng kêu cứu khẩn trong đêm. Những tin nhắn tuyệt vọng... là ở thành phố. Còn trên đường thì, hàng loạt con đèo bị chặn, bị lở, bị lấp... gây tắc đường. Hàng loạt xe phải dừng trên đường, những chuyến xe chở khách bị vùi, người chết, xe tải bị nước cuốn...
Rồi nữa, hàng loạt làng bản bị cô lập, những cuộc xuyên núi cứu người. Những chuyến bay. Chủ tịch nước đi xe đặc chủng quân đội vào vùng ngập Đà Nẵng...
Và những hình ảnh xúc động.
Những chiến sĩ, sĩ quan quân đội, công an trong tâm lũ, lụt cứu người, gần như thức trắng. Những trưởng thôn, chủ tịch xã vùng cao sát cánh với dân. Theo tôi, cũng chủ tịch, bí thư, trưởng thôn..., nhưng những cán bộ ở các xã vùng cao, vùng xa khó khăn vất vả hơn rất nhiều ở đô thị, ở đồng bằng. Nhìn họ những ngày vừa qua thì thấy. Sống cùng dân, ăn cùng dân, lo cùng dân...
Những hình ảnh ca nô trong phố đi cứu người, trổ mái đưa người ra ngoài... trở nên phổ biến. Mà trời thì tối, điện mất, cứ mò mẫm thế. Nước mênh mông.
Những tiếng kêu cứu lọt thỏm trong đêm. Điện thoại hết pin, mất sóng, trở thành cục gạch...
Hàng vạn tình huống, hàng ngàn số phận. Báo chí đưa tin, ông Trần Phong, vừa nhận chức chủ tịch Khánh Hòa buổi chiều, thì tối đã xắn quần xuống trực tiếp kiểm tra, chỉ đạo việc ứng phó với lũ lụt tại phường Tây Nha Trang.
Và các lãnh đạo khác ở các tỉnh khác cũng thế.
Nhưng tôi hình dung, sau lũ mới là những tháng ngày khó khăn ghê gớm.
Thiệt hại trước mắt đã thấy dù chưa đủ, nhưng thiệt hại lâu dài mới kinh.
Trước mắt thì, nhà nào cũng bị, đã đành. Nhưng còn hệ thống kho tàng, tất cả lút bum, thiệt hại không hoặc chưa thể tính.
Hàng nghìn ô tô ngập nước cũng là những thiệt hại không nhỏ.
Rồi mùa màng, chắc chắn là thất bát. Không dễ gì ngày một ngày hai mà gượng dậy. Lương thực đã đành. Ngay hoa tết năm nay đã có những dự báo về sự không đủ để cung cấp, đồng nghĩa với việc sẽ hiếm, sẽ giá cao.
Lương thực thực phẩm cũng chung số phận.
Nhiều thứ nữa.
Sẽ cần thời gian khá nhiều để gượng dậy. Người dân gượng dậy, nền kinh tế gượng dậy.
Và cũng ta cũng cần tổng kết, rút kinh nghiệm. Dẫu lâu lâu mới có một cú lớn như năm nay, nhưng rõ ràng không thể không có những đúc rút, tổng kết, để những lần sau, đụng việc, chúng ta không bị động, không lúng túng.
Và cái chính nữa, tìm ra nguyên nhân.
Nhiều người đang cãi nhau về vai trò của thủy điện. Người thì bảo thủy điện gây lũ, nhất là khi nó xả lũ. Người thì bảo thủy điện giúp thu nước, giữ nước để không bị ngập nhiều hơn.
Rồi vai trò của rừng trong việc giữ nước, "điều tiết", "phân phối" nước xuống đồng bằng. Và nếu vai trò của nó quan trọng thì việc giữ rừng, phát triển rừng như thế nào. Thực ra thì bây giờ cần phát triển rừng thôi, chứ về cơ bản, rừng đã... gần hết.
Rồi việc giáo dục kỹ năng sống, cụ thể là sống chung với lũ. Lũ miền Trung khác xa lũ miền Tây, và người miền Tây sống chung với lũ lâu rồi, lũ trở thành nguồn sống của họ lâu rồi, nhưng miền trung thì chưa, hoặc chính xác không phải chỗ nào cũng quen với lũ.
Cả việc xây dựng, bê tông hóa phố phường (và giờ cả nông thôn nữa), không còn chỗ cho đất thở. Có tí đất nào là chúng ta ngất nghểu nhà cao tầng, chen chúc nhau lên tầng cao vút, đường nhựa, vỉa hè bê tông... nước rút vào đâu? Đất thở chỗ nào? Chỗ nào cho cây xanh?
Vân vân, rất nhiều vấn đề cần đặt ra.
Nhưng trước mắt, khi tôi viết bài này, sáng 20/11, thủ tướng vừa ký công điện yêu cầu Bí thư, Chủ tịch UBND các tỉnh Gia Lai, Đắk Lắk, Khánh Hòa và các bộ, ngành liên quan tập trung, quyết liệt hơn nữa trong lãnh đạo, chỉ đạo tất cả các biện pháp cấp bách, cần thiết để ứng phó với mưa lũ đặc biệt lớn, nhất là đảm bảo an toàn tính mạng cho người dân.
Thủ tướng giao Chủ tịch UBND các tỉnh Gia Lai, Đắk Lắk, Khánh Hòa tiếp tục huy động tối đa các lực lượng, phương tiện cần thiết, nhất là quân đội, công an, dân quân tự vệ, lực lượng tham gia bảo vệ an ninh trật tự tại cơ sở và các lực lượng khác.
Bằng mọi biện pháp tiếp cận ngay khu dân cư bị ngập sâu, chia cắt, cô lập, sạt lở để kịp thời di dời, sơ tán người dân đến nơi an toàn.
Cung ứng, tiếp tế kịp thời lương thực, thực phẩm, nhất là lương khô, bánh mì, bơ sữa,... cho người dân, không được để người dân bị đói, rét, thiếu nước uống.
Thủ tướng yêu cầu Bộ Công an, Bộ Quốc phòng chỉ đạo các đơn vị quân đội, công an đóng trên địa bàn huy động tối đa lực lượng, phương tiện, kể cả máy bay trực thăng, thiết bị bay không người lái để hỗ trợ địa phương triển khai công tác ứng phó với mưa lũ, nhất là công tác sơ tán dân, cứu hộ cứu nạn, vận chuyển lương thực, thực phẩm cứu trợ cho người dân.
Bộ Xây dựng, Bộ Công an chỉ đạo công an các địa phương và các lực lượng chức năng chủ động điều tiết giao thông từ sớm, từ xa, khuyến cáo người dân hạn chế đi vào khu vực bị ảnh hưởng mưa lũ.
Những chỉ đạo hết sức kịp thời, cụ thể và thiết thực.
Và người miền Trung có câu rất hay: Còn da lông mọc, còn chồi nảy cây.
Vâng, chúng ta cùng hy vọng. Và tin tưởng.
*Bài viết thể hiện quan điểm của tác giả!
