Sáng 24/11, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ.
Bảo vệ quyền tác giả trong môi trường số
Tham gia góp ý kiến, ĐBQH Nguyễn Tâm Hùng (đoàn Tp.Hồ Chí Minh) tán thành cao sự cần thiết sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế số, đổi mới sáng tạo và tiệm cận với chuẩn mực quốc tế.
Về AI và sử dụng dữ liệu cho huấn luyện trí tuệ nhân tạo tại khoản 5, Điều 7, đại biểu đánh giá cao việc bổ sung Khoản 5 Điều 7 cho phép tổ chức, cá nhân "sử dụng văn bản và dữ liệu đã được công bố hợp pháp và công chúng được phép tiếp cận nhằm mục đích nghiên cứu, huấn luyện và phát triển hệ thống trí tuệ nhân tạo".
Tuy nhiên, để tránh tranh chấp về phạm vi sử dụng, ông Hùng đề nghị ban soạn thảo cân nhắc làm rõ tiêu chí "không gây thiệt hại đến lợi ích hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu" và bổ sung tiêu chí đánh giá tác động trong trường hợp sử dụng dữ liệu ở quy mô lớn.
"Quy định rõ ràng sẽ bảo đảm cân bằng giữa thúc đẩy đổi mới sáng tạo và bảo vệ quyền tác giả trong môi trường số", đại biểu nói.
.JPG)
ĐBQH Trần Thị Thu Đông (đoàn Cà Mau ) cho rằng trí tuệ nhân tạo (AI) là xu hướng tất yếu, có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế số và công nghiệp văn hóa. Tuy nhiên, chính vì tầm ảnh hưởng rộng lớn, tác động sâu sắc, đặc biệt đến quyền và lợi ích của người sáng tạo nên càng phải thận trọng và có bước đi phù hợp.
Đại biểu cho biết, dự thảo đề cập đến một vấn đề mà ngay cả thế giới hiện cũng chưa đạt được sự đồng thuận. Liên minh châu Âu đã phải tranh luận nhiều năm để đưa ra 2 cơ chế thận trọng về khai thác dữ liệu. Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc đều đang tiếp tục điều chỉnh sau hàng loạt vụ kiện liên quan đến việc AI sử dụng dữ liệu mà không xin phép tác giả...
Bên cạnh đó, đại biểu bày tỏ băn khoăn, lo ngại của cộng đồng văn học nghệ thuật và sáng tạo. Theo bà, nếu quy định chưa chặt chẽ mà đã ban hành thì sẽ đối diện với nhiều nguy cơ: Dữ liệu sáng tạo của văn nghệ sĩ có thể bị thu thập tràn lan, sao chép hàng loạt để huấn luyện AI mà họ không hề hay biết; thu nhập và mô hình khai thác tác phẩm có thể bị thay thế, bị suy giảm nghiêm trọng; nguy cơ xóa nhòa dấu ấn sáng tạo, nhầm lẫn tác giả, thậm chí làm biến dạng tác phẩm....
Do đó, bà đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc chưa nên đưa quy định này vào luật, nên tiếp tục nghiên cứu sâu thêm.
Nguyên tắc sáng tạo của con người là yếu tố cốt lõi
ĐBQH Phạm Trọng Nghĩa (đoàn Lạng Sơn) cho biết, dự thảo luật không thừa nhận quyền sở hữu trí tuệ của AI và không bảo hộ các tác phẩm do AI tạo ra.
Việc không ghi nhận quyền sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm của AI thường được lập luận là: Quyền sở hữu trí tuệ là công cụ để bảo vệ giá trị sáng tạo của con người, giá trị sáng tạo lao động trí óc của nhân loại; việc công nhận quyền sở hữu trí tuệ cho những sản phẩm được tạo ra bởi máy móc sẽ tạo sự bất công cho những tác giả sử dụng chính trí tuệ của mình để sáng tạo ra những tác phẩm thật sự…
Bên cạnh đó, ý kiến này lo ngại nếu công nhận thì có thể bị AI cạnh tranh mất việc làm.
.JPG)
Ở chiều ngược lại, việc công nhận sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm do AI tạo ra sẽ góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Nếu sản phẩm do AI tạo ra không được bảo hộ sẽ dẫn đến dễ bị sao chép tràn lan; từ đó, giảm động lực sáng tạo của cá nhân và giảm nhu cầu đầu tư của doanh nghiệp.
Đối với các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, việc thu hút đầu tư vốn và công nghệ vào AI là rất quan trọng. Bên cạnh đó, để phát huy trí tuệ Việt, cần có cơ sở pháp lý để bảo hộ sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm cho AI Việt tạo ra, đây cũng là tiền đền quan quan trọng để đưa AI Việt ra thế giới, giảm phụ thuộc vào các Tập đoàn công nghệ toàn cầu (Big Tech)...
Do đó, đại biểu đề nghị ghi nhận quyền sở hữu trí tuệ đối với các tác phẩm do AI tạo ra và áp dụng mô hình bảo vệ có điều kiện. Đồng thời, nhấn mạnh nguyên tắc sáng tạo của con người là yếu tố cốt lõi. Xác định rõ AI không phải là chủ thể quyền mà chủ thể quyền là con người, là người cuối cùng sử dụng, vận hành AI, trừ trường hợp có thỏa thuận là người khác.
Cách tiếp cận này không phủ nhận vai trò của AI nhưng vẫn giữ vững yêu cầu về tính nguyên gốc của sản phẩm và sự sáng tạo của con người.
Cuối phiên thảo luận, làm rõ ý kiến các ĐBQH nêu về sản phẩm do AI tạo ra, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết AI không phải chủ thể quyền sở hữu trí tuệ. Sản phẩm do AI tự động tạo ra, không có sự tham gia của con người thì không được bảo hộ bản quyền, sáng chế như tác phẩm của con người.
.JPG)
"Sản phẩm do con người sử dụng AI như một công cụ để tạo ra, giống như bút vẽ, máy ảnh, con người có đóng góp sáng tạo đáng kể như ý tưởng, chỉ đạo, lựa chọn, chỉnh sửa kết quả AI thì có thể công nhận là tác giả, nhà sáng chế. Còn nếu con người có đóng góp ít, dùng AI như một đồng nghiệp, ví dụ chỉ đưa ra yêu cầu, ngữ cảnh thì không phải tác giả nhưng có quyền sử dụng và thương mại. Cơ bản các nước đang tiếp cận theo hướng này", Bộ trưởng nói.
Đồng thời, cho biết Luật sẽ giao Chính phủ xác định mức độ sáng tạo của con người để có cơ chế bảo hộ phù hợp, Ban soạn thảo sẽ tiếp tục nghiên cứu ý kiến của một số đại biểu.
Về việc sử dụng thông tin đã được công bố hợp pháp, công khai và công chúng được phép tiếp cận nhằm mục đích huấn luyện AI nhưng với điều kiện là kết quả đầu ra của AI không xâm phạm quyền tác giả.
Theo Bộ trưởng, cũng giống như chúng ta, người đọc thông tin trên mạng dùng để suy luận, nhận thức, học hỏi thì không phải xin phép tác giả, nhưng khi tạo ra nội dung khác thì phải đảm bảo không xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ của người khác.
"AI mà không được tiếp cận dữ liệu thì sẽ không có AI. AI là trí tuệ nhân tạo, cách chúng ta ứng xử như thế nào với trí tuệ con người thì nên ứng xử như vậy đối với AI.
Tuy nhiên, Ban soạn thảo sẽ nghiêm túc nghiên cứu, cân nhắc thận trọng nội dung này, sẽ trực tiếp làm việc với đại biểu Thu Đông và một số đại biểu khác phát biểu", Bộ trưởng nói.
