Cách đây mấy hôm, mẹ tôi – một người phụ nữ đã bước sang tuổi 65 – mang về nhà mấy lọ thực phẩm chức năng được giới thiệu là "rất tốt cho sức khỏe", "có công dụng thần kỳ", giá lên đến tiền triệu. Mẹ bảo mua theo lời giới thiệu của một tổ chức, có người đến tận nơi tư vấn, nói năng nhẹ nhàng, lễ phép, lại còn khẳng định "đã có rất nhiều người dùng và khỏi bệnh".
Tôi không tiếc tiền, bởi tiền có thể kiếm lại, nhưng điều khiến tôi lo lắng là những sản phẩm ấy không rõ nguồn gốc, không có chỉ định y tế rõ ràng, và người sử dụng lại là người cao tuổi – nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất.
Câu chuyện của mẹ tôi không phải là cá biệt. Khoảng mấy tháng nay, tại một địa phương ở Nghệ An quê tôi xuất hiện một cơ sở được giới thiệu là "Siêu thị mini Hàn Quốc". Nghe cái tên đã đủ tạo cảm giác tin cậy, hiện đại, thậm chí là "ngoại nhập". Nhóm người vận hành điểm kinh doanh này thường xuyên mời gọi người cao tuổi đến dự các buổi giới thiệu sản phẩm. Ban đầu là tặng quà, là thăm hỏi sức khỏe, là đo huyết áp miễn phí, là những lời nói ngọt ngào đầy quan tâm. Sau đó, họ bán các loại thực phẩm chức năng với mức giá cao đến bất thường.
Một người dân kể với tôi rằng, mẹ anh đã mua tại cơ sở này một hộp viên uống can xi san hô với giá 8,8 triệu đồng, kèm theo một lọ thực phẩm bảo vệ sức khỏe dạng xịt họng 30ml giá 1,2 triệu đồng. Khi mang về nhà, con cháu tra cứu thông tin thì tá hỏa: những sản phẩm tương tự trên thị trường chỉ có giá bằng một phần rất nhỏ. Nhưng lúc ấy thì mọi chuyện đã muộn. Người bán không còn liên lạc được, địa điểm kinh doanh cũng nhanh chóng đóng cửa, "cao chạy xa bay".
Người cao tuổi vốn ít tiếp cận thông tin trên mạng xã hội, không quen với việc kiểm chứng thông tin, càng không rành rẽ các chiêu trò quảng cáo tinh vi. Họ tin vào lời nói trực tiếp, tin vào vẻ ngoài tử tế, tin vào những câu chuyện được vẽ ra một cách đầy cảm xúc. Như mẹ tôi, dù con cháu phân tích đủ điều, chỉ ra những dấu hiệu bất thường, nhưng có lúc bà vẫn không tin rằng mình bị lừa. Bởi trong suy nghĩ của nhiều người già, "người ta tốt với mình thì sao lại lừa mình".
Ở các bản làng quê tôi, tình trạng này diễn ra không hề hiếm. Có những buổi, các cụ cao tuổi được mời đến nhà văn hóa bản, nhà văn hóa xóm để "nghe tư vấn sức khỏe", "nhận quà miễn phí". Quà thì có khi chỉ là gói bánh, chai dầu gió, vài hộp sữa nhỏ, nhưng đổi lại là những lời giới thiệu sản phẩm kéo dài hàng giờ. Đến cuối buổi, không ít người đã móc hầu bao mua những món hàng giá trên trời. Khi về nhà, con cháu phát hiện thì chỉ biết thở dài. Có người tiếc của, có người xấu hổ, có người lặng lẽ giấu đi vì sợ con cháu trách móc.
Thực tế, đây không phải là chiêu trò mới. Cách lừa đảo nhắm vào người cao tuổi đã quá quen thuộc và diễn ra ở nhiều nơi, từ thành thị đến nông thôn, từ đồng bằng đến miền núi. Đi đến đâu, lực lượng chức năng địa phương cũng tìm mọi cách để ngăn chặn, tuyên truyền, đẩy đuổi. Nhưng rồi các đối tượng lại biến tướng, đổi địa điểm, đổi hình thức, thay tên gọi, tiếp tục hoạt động. Trong khi đó, sự cả tin của người cao tuổi vẫn là một "kẽ hở" lớn, rất khó khắc phục trong một sớm một chiều.
Điều đáng nói là người cao tuổi không chỉ là nạn nhân của các chiêu trò lừa đảo, mà còn là nhóm đối tượng cần được xã hội quan tâm, chăm sóc và bảo vệ nhiều hơn. Họ đã dành cả cuộc đời để lao động, nuôi dưỡng con cháu, đóng góp cho gia đình và cộng đồng. Khi tuổi cao, sức yếu, điều họ cần nhất là sự an tâm, là cảm giác được quan tâm đúng cách, chứ không phải là những lời quảng cáo thổi phồng, đánh vào nỗi lo bệnh tật và tâm lý sợ làm phiền con cháu.
Chúng ta không thể đổ hết trách nhiệm cho người cao tuổi vì sự cả tin của họ. Cũng không thể chỉ dừng lại ở việc "khuyên nhủ trong gia đình". Bởi rõ ràng, đây là một vấn đề xã hội. Chúng ta có đầy đủ lực lượng chức năng, có hệ thống chính trị, có các tổ chức đoàn thể từ cơ sở đến cấp cao hơn. Không có lý do gì để những hoạt động kinh doanh mập mờ, lợi dụng lòng tin của người già lại ngang nhiên tồn tại, thậm chí len lỏi về tận bản làng, khu dân cư.
Bảo vệ sức khỏe và tiền bạc cho người cao tuổi không chỉ là trách nhiệm của riêng gia đình họ, mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Chính quyền cơ sở cần nắm chắc địa bàn, kịp thời phát hiện và xử lý các hoạt động bán hàng trái phép, các buổi hội thảo trá hình. Các tổ chức đoàn thể như: Hội Người cao tuổi, Hội Phụ nữ, Mặt trận Tổ quốc cần tăng cường tuyên truyền, cảnh báo bằng những hình thức dễ hiểu, gần gũi, phù hợp với người già. Con cháu trong gia đình cũng cần quan tâm nhiều hơn, lắng nghe nhiều hơn, thay vì chỉ trách móc khi sự việc đã rồi.
Quan trọng hơn cả, cần coi việc bảo vệ người cao tuổi trước các chiêu trò lừa đảo là một phần của chính sách an sinh xã hội. Không thể để những người đã dành cả đời vun vén cho gia đình, cho xã hội, đến lúc tuổi già lại trở thành "miếng mồi" béo bở cho những kẻ trục lợi. Một xã hội văn minh không được phép thờ ơ trước những câu chuyện như thế.
Từ câu chuyện của mẹ tôi, của những người mẹ, người bà ở quê tôi, tôi mong rằng sự cảnh giác sẽ không chỉ dừng lại ở từng gia đình, mà lan tỏa thành ý thức chung của cộng đồng. Bởi bảo vệ người cao tuổi hôm nay cũng chính là bảo vệ tương lai của mỗi chúng ta ngày mai. Khi ai rồi cũng sẽ già đi, điều còn lại không chỉ là tiền bạc, mà là niềm tin rằng mình sẽ được sống an toàn, được tôn trọng và được che chở trong chính cộng đồng mà mình từng gắn bó cả cuộc đời.
*Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả.
Đào Thọ/Người đưa tin
