Xuất nhập khẩu ngày càng khởi sắc
Cùng với việc ký hàng loạt các hiệp định thương mại tự do (FTAs), cơ hội xuất khẩu hàng hóa ra nước ngoài ngày càng rộng mở đối với hàng hóa của Việt Nam khi các hiệp định chính thức có hiệu lực. Chỉ tính riêng trong khu vực thị trường châu Á – châu Phi, theo tính toán dựa trên số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan Việt Nam, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và khu vực châu Á – châu Phi năm 2021 đạt 444 tỷ USD, tăng 22,38% so với năm 2020, đóng góp 67,3% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam với thế giới.
Theo Tổng cục Thống kê, tính chung năm 2021, tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu hàng hóa đạt 668,54 tỷ USD, tăng 22,6% so với năm trước, trong đó xuất khẩu tăng 19%; nhập khẩu tăng 26,5%.
Về thị trường xuất, nhập khẩu hàng hóa năm 2021, Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch đạt 96,3 tỷ USD. Trung Quốc là thị trường nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch đạt 109,9 tỷ USD.
Năm 2022, Bộ Công Thương tiếp tục quán triệt, bám sát các chỉ đạo của Chính phủ và các lãnh đạo cấp cao về việc đảm bảo hoạt động sản xuất, duy trì chuỗi cung ứng, không ngừng mở rộng và phát triển thị trường xuất khẩu, đảm bảo nguồn cung từ thị trường nhập khẩu. Trong đó, chủ trương tích cực khai thác các cơ hội xuất khẩu sang thị trường các nước trong khu vực đã ký các hiệp định thương mại tự do như: ACFTA, VKFTA, VJEPA, RCEP, CPTPP, EVFTA, UKVFTA… Bước sang năm 2022, ngành công thương tiếp tục đặt mục tiêu kim ngạch xuất khẩu tăng khoảng 6-8% so với năm 2021 và cán cân thương mại duy trì trạng thái thặng dư.
Đi kèm với các vụ tranh chấp mà thiệt thòi thuộc về doanh nghiệp nội địa
Mặc dù xuất nhập khẩu tăng mạnh, song Bộ Công Thương cũng chỉ ra nhiều hạn chế, trong đó Bộ đã thừa nhận rằng việc triển khai thực thi các cam kết hội nhập bước đầu đã có những đổi mới song vẫn còn hạn chế. Sự chủ động và năng lực tham gia hội nhập của các doanh nghiệp trong nước đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ chưa cao.
Công tác cải cách thể chế, cải thiện môi trường kinh doanh, cải cách hành chính còn chậm đổi mới; công tác nghiên cứu khoa học - công nghệ, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu tái cơ cấu và phát triển ngành theo hướng nâng cao năng suất, chất lượng và năng lực cạnh tranh… Do đó, một trong các giải pháp hàng đầu cần làm ngay đó là chú trọng đổi mới, nâng cao chất lượng công tác xây dựng thể chế.
Chỉ riêng trong giai đoạn từ năm 2021 đến nay, thị trường liên tục phát sinh các vụ vi phạm hàng xuất khẩu, gặp trục trặc về hồ sơ chứng từ của các lô hàng, hay thương hiệu hàng hóa bị xâm hại nghiêm trọng… tạo ra bất lợi cho các sản phẩm của Việt Nam trên thị trường thế giới, từ đó gây ra nhiều tổn thất cho chính doanh nghiệp Việt, gián tiếp ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế.
Gần đây, 17 doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu điều thuộc Hiệp hội điều Việt Nam gặp tình trạng trục trặc về hồ sơ chứng từ của 100 contener hạt điều trị giá hàng trăm tỷ USD gửi đến Italy và Thổ Nhĩ Kỳ. Các doanh nghiệp xuất khẩu đứng trước nguy cơ bị lừa đảo do sử dụng phương thức thanh toán nhờ thu trả tiền trao chứng từ – một phương thức không an toàn cho doanh nghiệp xuất khẩu.
Theo đó, người nhập khẩu chỉ lấy được bộ chứng từ khi đã chuyển vào ngân hàng đủ số tiền thanh toán. Phương thức này có sự ràng buộc chặt chẽ giữa việc thanh toán tiền và việc nhận hàng của bên mua, ngân hàng sẽ thay mặt người bán khống chế bộ chứng từ hàng hóa. Nhưng rủi ro ở chỗ, người bán thông qua ngân hàng mới khống chế được quyền định đoạt hàng hóa của người mua chứ chưa thực sự khống chế được việc trả tiền của người mua. Người mua có thể kéo dài việc trả tiền bằng cách chưa nhận chứng từ hoặc có thể không nhận hàng hóa khi tình hình thị trường bất lợi đối với họ. Như vậy, quyền lợi của bên bán vẫn chưa thực sự được đảm bảo.
Với hồ sơ gửi tới ngân hàng Thổ Nhĩ Kỳ, sau khi ngân hàng của người mua nhận được bộ chứng từ thì họ thông báo người mua không phải khách hàng của họ và đã trả lại bộ chứng từ nhưng không ghi rõ trả theo hình thức nào và cũng không cung cấp số vận đơn cho ngân hàng Việt Nam. Còn với hồ sơ gửi đến ngân hàng tại Italy thì được thông báo rằng họ đã nhận được bộ chứng từ nhưng là các bản copy không phải bản gốc. Hiện tại, các doanh nghiệp xuất khẩu điều sang hai thị trường này rất lo lắng vì không biết bộ chứng từ gốc ở đâu.
Mới đây, Bộ Công Thương vừa cho biết, thời gian gần đây thương hiệu nông sản của Việt Nam đang bị đe dọa bởi liên tục có những vụ vi phạm hàng xuất khẩu tại thị trường Trung Quốc do Lệnh 249 (biện pháp quản lý an toàn thực phẩm xuất nhập khẩu) của cơ quan Hải quan Trung Quốc có hiệu lực từ ngày 1/1/2022, có nhiều quy định mới liên quan đến vấn đề an toàn thực phẩm. Các doanh nghiệp sẽ bị tạm dừng tư cách xuất khẩu nếu không nắm rõ các quy định và khi đã bị tạm dừng thì rất khó quay trở lại thị trường này…
Như vậy, rõ ràng thị trường xuất nhập khẩu của Việt Nam chưa bao giờ thuận lợi như hiện nay, song đi kèm với những cơ hội chưa từng có cũng là những thách thức ngày càng phức tạp. Khi sự am hiểu và trang bị về pháp luật của các doanh nghiệp xuất khẩu còn tồn tại nhiều hạn chế thì các rủi ro đến với doanh nghiệp lại càng lớn.
