Chiều 28/9, Sulawesi hứng hai trận động đất cách nhau vài giờ. Trận đầu mạnh 6,1 độ Richter xảy ra lúc 3 giờ chiều gần Donggala, cách Palu 55 km về phía Bắc. Trận thứ hai mạnh 7,4 độ Richter (được điều chỉnh giảm sau con số ban đầu là 7,5 độ Richter) xảy ra lúc 5 giờ 2 phút chiều, cũng gần Donggala, xa hơn về phía Bắc, cách Palu 80 km. Trận động đất thứ hai đã kích thích sóng thần và theo truyền thông thì sóng thần là nguyên nhân gây thương vong nhiều nhất.
Theo ước tính, ít nhất 65.000 ngôi nhà bị phá hủy và khoảng 60.000 người rơi vào cảnh màn trời chiếu đất. Hiện có hơn 48.000 người phải rời bỏ nhà cửa đi lánh nạn và dù nước đã rút đi, các điều kiện trên mặt đất vẫn còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ. Trên thực tế, người ta đã ghi nhận được hơn 150 dư chấn ở khu vực vừa xảy ra thảm họa.
.jpg)
Cơ quan Giảm nhẹ Thiên tai Quốc gia Indonesia (BNBP) ngày 3/10 đưa ra số người thiệt mạng trong động đất, sóng thần đã tăng lên 1.347, song lưu ý đây là con số "không chính thức".
Người dân sống trong khu vực bị ảnh hưởng đang phải đối mặt với tình trạng thiếu nước uống, thiếu thực phẩm và điện sinh hoạt một cách trầm trọng. Tình trạng bất ổn trên đảo có xu hướng ra tăng khi người dân tụ tập để giành giật, cướp bóc hàng hóa tại các cửa hàng, siêu thị.
Theo các chuyên gia nói với AFP thì ngoài việc Indonesia chưa có hệ thống cảnh báo sớm sóng thần thì có ít nhất ba nguyên nhân.
Đầu tiên, theo các chuyên gia, chính địa hình của Palu đã đẩy cao sự tàn phá, mức độ chết chóc của các con sóng, dẫn đến số người chết quá cao. Cụ thể, địa hình Palu quá thấp, quá trũng, lại trải dài (2 km).
“Hình dáng của vịnh chắc chắn đóng một vai trò chính trong việc làm tăng quy mô tàn sát của các ngọn sóng. Có thể hình dung vịnh như một cái phễu, hứng nước từ các ngọn sóng thần đập vào. Vì địa hình trũng lại trải dài nên nước một khi tràn vào đã nhanh chóng lan đi khắp nơi” - chuyên gia động đất Anne Socquet tại Viện Khoa học Trái đất (Pháp) mô tả.
.jpg)
Một phần khiến cho sức tàn phá của trận sóng thần hôm 28/9 thêm phần nặng nề được cho là do hệ thống cảnh báo không làm tốt nhiệm vụ. Người dân địa phương cho biết, còi báo động đã không kêu và hệ thống tin nhắn SMS không phát đi cảnh báo vì tháp phát sóng di động đã đổ sập sau động đất.
Ngoài ra, cảnh báo sóng thần sau động đất đã được dỡ bỏ quá sớm khiến cho người dân địa phương mất cảnh giác, dẫn đến hậu quả thêm nặng nề.
Theo BBC, Indonesia có hệ thống cảnh báo sớm sóng thần với đồng hồ đo thủy triều, gia tốc kế và các trạm đo đạc địa chấn. Tuy nhiên, hệ thống này dường như thiếu sự bảo trì và đưa ra đánh giá thấp về độ nguy hiểm của trận sóng thần hôm 28/9.
Hơn nữa, quy mô và độ nông sâu của trận động đất. 7,5 độ Richter là cường độ rất mạnh, chỉ xảy ra rất ít lần mỗi năm. Tâm chấn trận động đất 7,5 độ Richter này lại rất nông, chỉ 10 km. Tệ hơn nữa là sự nứt gãy lại xảy ra quá gần bờ biển khiến các ngọn sóng thần không có thời gian, không gian giảm bớt sức mạnh, sức tàn phá trước khi đánh vào Palu.
Sóng thần di chuyển rất nhanh, tốc độ có thể bằng vận tốc một máy bay. Dưới độ sâu 2 km, sóng thần có thể di chuyển 700 km/giờ, sâu hơn nữa có thể lên đến 1.000 km/giờ. Khi tới bờ biển, tốc độ giảm dần nhưng độ cao của ngọn sóng tăng lên. Ngọn sóng có thể cao chỉ 1 m ở ngoài khơi nhưng sẽ tăng lên 5-10 m khi vào bờ biển. Nếu bờ biển có độ dốc, ngọn sóng có thể cao tới hàng chục mét.
Chuyên gia cho rằng, trận động đất ngày 28/9 có thể đã gây ra một vụ lở đất dưới nước lớn và đã làm thay đổi dòng nước. Vụ lở đất này có thể xảy ra ở vịnh Palu, gần bờ biển, hoặc xa ngoài khơi.
Thông thường sóng thần xuất hiện sau những trận động đất xảy ra cách bờ biển hàng trăm dặm, còn hiện tượng rung lắc hiếm khi được ghi nhận xuất hiện ở đất liền. Giáo sư Cummins nói: “Thật bất thường khi thấy một thảm họa kép như thế này”. Đội ngũ các nhà khoa học sẽ mất nhiều tháng nghiên cứu thực địa và thăm dò dưới nước để xác định nguyên nhân.
Bất kể nguyên nhân có là gì thì khi những cơn sóng thần hung dữ bắt đầu lao vào gần bờ, thành phố Palu nằm ở cuối một con vịnh hẹp dài tới 10 km bị đặt vào tình thế không thể chống đỡ.
Indonesia cũng là 1 quốc gia dễ hứng chịu động đất vì nước này nằm trên Vành đai Lửa Thái Bình Dương, có hình dạng như móng ngựa kéo dài 40.000 km từ Nhật Bản, Indonesia cho đến California và Nam Mỹ ở phía bên kia Thái Bình Dương. Đây là nơi hầu hết các trận động đất trên thế giới xảy ra.
Nhà khí tượng học của CNN Allison Chinchar cho biết, các mảng kiến tạo và Vành đai Lửa là những lý do chính khiến Indonesia gặp nhiều trận động đất và phun trào núi lửa.
Anh Huy (TH)
